Osmanlı Islahat Hareketleri
Osmanlı reformunun hareketleri, Osmanlı İmparatorluğu, Kanuni Sultan Süleyman'ın son yıllarından itibaren dağılma dönemine girdi. On sekizinci yüzyıldan başlayarak, Batı medeniyetinin etkisi altında Osmanlı İmparatorluğu'nda bazı reformların yapıldığı açıktır. On sekizinci yüzyılın sonunda başlayan reform hareketleri, ardışık askeri yenilgilerden kaynaklanan şüphe üzerine kuruludur. Bu nedenle ilk girişimler askerlik alanındaydı.
Kararnameler Oturur
Reformist hareketler başlatanların başında III. Selim bulunur. III. Selim, 1789'dan 1807'ye kadar süren saltanatı boyunca Yeniçerileri ortadan kaldırmak, ulemaların etkisini kırmak ve Osmanlı İmparatorluğunu Batı medeniyeti seviyesine getirmek için çaba gösterdi. Tüm bu yeni hareketlere geniş anlamda “Yeni Düzen” Nizami Sedit denir.
Bu dönemde yapılan iki yenilik dikkat çekiyor. Bunlardan biri Batı düzeninde “Nizami Sedit” adlı yeni bir ordunun yaratılması, diğeri ise devlet yönetiminde bir “egemen” yönteminin başlatılması. III. Selim, kendi başkanlığında bir toplantı çağrısında bulunduğu Meshveret'le kamu işlerinin yürütülmesinde devlet liderlerinin görüş ve düşüncelerine atıfta bulunmanın yolunu açtı. “İstişare” yönteminin devlet idaresine dahil edilmesi “meşru” yönetim lehine bir atılım olarak düşünülebilir.
İttifak nedir?
Sırası Sedid'e aykırı olanlar, III. Selim'i tahttan alan IV. Mustafa'yı çıkardılar. Böylece, sahipleri uzun süre olmasa da işe geri döndüler. Alemdar Mustafa Paşa'nın İstanbul'da Yürüyüşü, IV. Mustafa'nın II yerine tahta indirilmesi. Mahmut tahtından III. Selim döneminde başlayan reform hareketleri yeniden canlandı.
II. Mahmut’un taht üyeliğinden sonra Alemdar Mustafa Paşa'nın önderliğiyle imzalanan Kanun İttifakı (1808) anayasal hareketler açısından önemli bir belge haline geldi. Eylemlerin ittifakı, bir yandan, sultanın yetkilerini sınırlayan, diğer yandan sultana güç sağlayan ve bu yetkileri sultana empoze eden bir belgedir.
Alemdar Mustafa Paşa önderliğinde hükümet merkezine çağrılan büyük vezir Jan ve Beiler başkanlığında yapılan toplantıların sonunda Senedi İttifak adında yasal bir belge oluşturuldu. Kısacası, Senato İttifakı, Sultan ve Beyi Ayan arasında Ayan, de facto ve bölgesel hükümet adıyla bilinen, yasal olarak iki taraflı bir siyasi sözleşmedir.
Bu belgenin iki özelliği vardır: birisi, partinin sultanı tarafından parti olarak tanınması, güçler tarafından sınırlandırılsa da ayrılması ve ikincisi, kadınların sultandan bağımsızlığını tanıdı. Stok İttifakı ile II. Mahmut, Anadolu ve Rumeli'nin isyanına karşı gücünün sınırlandırılmasını kabul etti. Bu nedenle Senato İttifakına “meşru” yönetimin ilk belgesi denilebilir.
II. Mahmut döneminde yapılan bazı reform hareketleri şöyle sıralanabilir:
a) Askeri alanda Yeniçeri fırını kaldırıldı ve batı düzeninde Asakiri Mansurei Muhammed adı altında bir ordu kuruldu. Böylece, ıslah akışı hızlanmaya başladı ve muhafazakar güç ortadan kaldırıldı.
b) Bazı yenilikler hukukun üstünlüğüne, özgürlükler alanına, rutin işlere ve müsadereye getirildi, mülkiyet temel bir hak olarak kabul edildi, kapsamı genişletildi ve korundu. Bu arada vergi eşitliği ilkesi yasal düzene dahil edildi.
c) İşkence yöntemi bu dönemde devam etmiştir. Parlamentoda veya toplantılarda görüştükten sonra, devlet işleri hakkında karar vermesi önemliydi. Bunun için bir parlamento kuruldu ve bu örgütler Sultan'ın gücüne katıldı. Bu mahkeme meclisi, Dari Shurara Baba Ali ve Dari Shurara Askeri'dir. Bunlar kamusal yaşamda önemli rol oynayan kuruluşlardır. Bir yargı kurumu olan Meclis Mahkemesi, Sultan'ın Dari Shurai Baba Ali eyaletinin idari teşkilatı ve ordudaki Dari Shurara'nın askeri personeli alanında kanunun hazırlanmasında yardımcı olan bir örgüttü.
d) Bu dönemde, Sultan'ın yürütme gücüne yardımcı olmak için Batı örneğine göre bakanlıklar kuruldu. Sadrazam'ın adı İfadeye dönüştürüldü ve Başbakan, bakanlıklar arasında işbirliği ve uyumu sağlayan bir onur yeri haline geldi.
