Anayasa üstünlüğü nedir?
Anayasanın üstünlüğü nedir? Anayasanın üstünlüğü, anayasa hukukunun üstünlüğü olarak adlandırılan devlet hukukunun üstünlüğü içindeki en yüksek hukuk kuralıdır. Bunun doğal sonucu, anayasayı izleyen yasal kuralların anayasa ile tutarlı olması gerektiğidir. Anayasa diğer yasalardan daha üstündür, ancak sadece katı bir anayasal sistemi benimsemiş ülkelerde.
Anayasanın üstünlüğü ilkesinin anlamlı olması için, bunu sağlayacak bir mekanizma sağlanması gerekmektedir. Aksi takdirde, anayasanın üstünlüğü ilkesi arzunun ötesine geçemez.
Başka bir deyişle, anayasanın anayasaya uygunluğunun diğer yasalara göre sağlanmasındaki temel sorun, yasama organının anayasaya uygun hareket etmesi gerektiğidir.
Bu alanda çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. İki kümede birleştirilebilirler. Bunlardan biri politik, diğeri yargı kontrolü.
a) Siyasi kontrol yöntemi, siyasi bir organ olan yasama meclisi üzerindeki anayasal kontrolün sadece siyasi bir organ tarafından yürütülmesi ilkesine dayanmaktadır. Bu sistemde kontrol, ayrı bir “yönetim kurulu” veya parlamentonun ayrı bir kanadı tarafından sağlanır. Örneğin, Sovyetler Birliği'ndeki bu güç Yüksek Kurul Meclisine devredildi. Fransa'da bu görev, özellikle 1958 Anayasasına uygun olarak oluşturulan yarı siyasi ve yarı yargı olan Anayasa Kurumuna emanet edildi.
Siyasi denetim yöntemine bir örnek 1876 Yasasıdır. Tüm üyeleri Sultan tarafından atanan Ayan heyetinin yetkilerinden biri, taslak yasaların “esashi yasası” ile çelişip çelişmediğine dair görüş bildirmekti (Madde 64).
Günümüzün anayasal hareketlerinde, anayasal uyum kontrolünün siyasi bir organa devredilmesi cesaret verici ve etkili bir yol olarak görülmemektedir. Bunun yerine, yargı incelemesi tercih edilir.
b) Yargı kontrol yolu, yasama organının anayasaya yasal uyumunun sağlanması ilkesine dayanmaktadır. Bu sistem, artık siyasi kontrolden daha yaygın olarak kullanılan daha cesaret verici bir sistemdir.
Yargı denetimi, her dereceden mahkemeler tarafından veya bu görev için özel olarak oluşturulan ve genellikle “Anayasa Mahkemesi” olarak adlandırılan özel bir mahkeme tarafından gerçekleştirilir. Bu sistemde, yasama organını yargılamak değil, yasanın anayasaya uygun olup olmadığını belirlemek unutulmamalıdır. Ülkemizde Anayasa Mahkemesi ilk olarak 1961 Anayasası tarafından kabul edildi.
