Yarı Başkanlık Sistemi Nedir?
Yarı başkanlık sistemi nedir? Fransa'nın uygulaması nedir?
1- Yarı başkanlık sisteminin özellikleri
Yarı başkanlık sisteminin kaynağı Batı Avrupa'dır. Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonra, yarı başkanlık sisteminin birçok Batı Avrupa ülkesinde kabul edildiği açıktır. Bunlara Finlandiya, Almanya, Avusturya, İrlanda, İzlanda, Fransa ve Portekiz dahildir.
Yarı başkanlık sistemi, başkanlık ve parlamenter sistemlerin bir karışımıdır. Bazı eyaletlerde yarı başkanlık sistemi, İzlanda, İrlanda, Avusturya'da olduğu gibi, bazılarında Fransa'da olduğu gibi, bu açıkça cumhurbaşkanının üstünlüğüne dayanmaktadır.
Yarı başkanlık sisteminin getirildiği eyaletlerde cumhurbaşkanının doğrudan oyla seçildiği ve Bakanlar Kurulu'nun meclise karşı sorumlu olduğu unutulmamalıdır.
Fransa, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra ciddi bir siyasi krize girdi. 13 Mayıs 1958'de Cezayir'deki Fransız generaller ayağa kalktı ve bir darbe gerçekleştirdi. Komplocuların taleplerini kabul eden Ulusal Meclis, Başbakan de Gaulle ayaklanmasının adaylığını onayladı. De Gaulle hükümeti tarafından hazırlanan anayasa halk oylamasıyla onaylandı ve Cumhuriyet'in 5. dönemi başladı.
1962'de değiştirildiği gibi 1958 5. Cumhuriyeti Anayasası, cumhurbaşkanının Doğu halkının genel oyla seçildiğini kabul etti. Böylece, Fransa parlamenter rejimden uzaklaşmaya ve başkanlık rejimine yaklaşmaya başladı. Fransa'daki yarı başkanlık sistemi, ABD'deki başkanlık sisteminden çok farklı: Fransa'daki yürütme organının iki başkanı var. Bakanlar Kurulu, Ulusal Meclis önünde siyasi sorumluluk taşır. Öte yandan, Fransa Cumhurbaşkanı, genel imza şartlarına bakılmaksızın Ulusal Meclisi feshetme hakkına sahiptir.
2- Yarı başkanlık sisteminde icra
Fransa'daki yarı başkanlık sistemi açıkça cumhurbaşkanlığının üstünlüğü ilkesine dayanmaktadır. Yürütme gücü, güçlü bir başkan ile meclise karşı güçlü bir başbakan arasında bölünür. Fransız sisteminde, başkan yürütme organının itici gücüdür; gerçek hükümet başkanı.
a) Başkanın görev süresi yedi yıldır. 1962'de Anayasa'da değişiklik yaptıktan sonra, Cumhurbaşkanı için bir derecelik evrensel oy hakkı halk tarafından seçilir; seçim iki tur. İlk oylamada, adaylardan biri verilen oyların salt çoğunluğunu almazsa, ikinci oylama yapılır. İkinci oylamada, ilk oylamada en çok oyu alan iki aday katılır; En çok oyu alan aday seçilir.
b) Cumhurbaşkanı önemli yetkilere sahiptir. Bazıları, cumhurbaşkanının genellikle parlamenter sistemlerde sahip olduğu güçlerdir. Bazıları bugün Fransız sistemine özgü güçlerdir.
Başkan, acil durumlarda ülkenin çıkarlarına yönelik olarak aldığı tüm önlemleri alma yetkisini almıştır. Ayrıca, Başbakan ve Ulusal Meclis'ten sorumlu bakanlardan oluşan ve düzenli olarak halkla ilişkiler yürütmek üzere bir Bakanlar Kurulu bulunmaktadır.
c) Cumhurbaşkanı, bazı sorunları parlamentoya getirmeden, doğrudan kamuoyuna getirerek, yasal prosedürler yürütebilir. Nitekim, 1958 Anayasası'nda 1962'de Başkan'ın doğrudan seçimlerinde insanlar tarafından bu şekilde bir değişiklik yapılmıştır.
Aşırı koşullarda, anayasal kurumların normal işleyişini bozma tehlikesi varsa, başkan bu tehlikeyi önlemek için hükümetin ve parlamentonun yetkilerini kullanabilir.
d) Başbakan önemli gördüğü yasaları çıkarmak istediğinde, güvenoyu için başvuruda bulunur. Ulusal Meclis, üye tam sayısının salt çoğunluğuna güvensizlik için oy vermezse, yasa kabul edilmiş sayılır.
e) Cumhurbaşkanı, Parlamento tarafından incelenmek üzere gönderilen ya da Hükümetin ya da Parlamentonun talebi üzerine, yasa tasarısı talep eden yasaları geri gönderebilir.
f) Cumhurbaşkanı, Başbakan ve bakanları atama, görevden alma ve Ulusal Meclisi feshetme konusunda geniş yetkilere sahiptir.
Başkan, Meclisi feshetme yetkisini kullanmadan önce Başbakan ve Meclis Başkanlarının görüşlerini alır.
3- Yarı başkanlık sisteminde Parlamento
Parlamento iki konseyden oluşur. Senato'nun görev süresi dokuz yıldır ve Millet Meclisi'nin görev süresi beş yıldır.
a) Milletvekili seçimleri iki noktalı, dar bir bölgesel ve çoğunluk sistemine göre yapılır. Her bölgeden bir milletvekili seçilir. İlk oylamadaki adaylar oyların salt çoğunluğunu sağlayamazlarsa, ikinci oylamada en fazla oyu alan aday seçilir.
Aksine senatörler elli bin seçmenlik konseyi tarafından seçilirler ve şehir konseylerinin temsilcileri salt çoğunluğa sahiptir.
b) Bakanlığın ve parlamentonun yapısı tek bir kişide birleştirilemez. Bakan olan bir milletvekilinin görevinden uzaklaştırıldığı kabul edilir. Yedek üye muaf tutulan meclis üyeliğinin yerine geçer. Bakanlıktan ayrılan bir milletvekili, parlamentoya dönmek için yeniden seçmeli ve kazanmalıdır.
c) Yasama yetkisi yürütme organı lehine sınırlıdır. Parlamento yalnızca belirli alanlarda yasa çıkartabilir. Anayasa tarafından tanımlanan alanlar dışında düzenleme yetkileri icra koluna aittir. Mevzuat kısıtlamalarından biri, Meclis gündemlerinin hükümet tarafından düzenlenmiş olmasıdır.
Hükümet Ulusal Meclis tarafından göz ardı edilirse, cumhurbaşkanı seçimlere devam etmeye karar verebilir.
4- Yarı başkanlık sisteminde Anayasa Konseyi
1958 Anayasası'nın orijinal kumullarından biri Anayasa Konseyi'dir. Anayasa Konseyi eski başkanlar ve dokuz yıl için seçilen üyelerden oluşur. Üç üye Cumhurbaşkanı, üç üye Senato Başkanı ve üç üye Ulusal Meclis Başkanı tarafından seçilir.
a) Anayasa Konseyi yasaların Anayasaya uygunluğunu izler. Bu yükümlülük nedeniyle Anayasa Konseyi'ne “Anayasa Mahkemesi” de denebilir. Anayasa Konseyi yayınlanmadan önce yasanın Anayasaya uygunluğunu kontrol eder. Anayasa Konseyinin bu denetimi yapabilmesi için, başkan, başbakan, Meclisin iki başkanından biri veya 60 milletvekili başvuruda bulunmalıdır. Bu kontrol sıradan yasalar için söz konusudur. Fransa'da, organik yasa veya temel yasa adı verilen başka bir yasa türü vardır. Bunlar, kamu kurumlarının örgütlenmesi gibi konularda Parlamento tarafından özel bir şekilde geçirilen yasalardır. Bu yasalar uyarınca, Anayasa Konseyi kendiliğinden bir ön denetim yapar.
b) Anayasa Konseyinin Anayasaya aykırı olduğunu düşündüğü hüküm, ne yayımlanabilir ne de uygulanabilir. Anayasa Konseyinin kararlarına karşı da hiçbir organa uygulanamaz.
