Siyasi partilerin özellikleri.
19. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan modern siyasi partiler, zamanla dernek görünümünden kurtulmuş ve özgün bir hukuki yapıya kavuşmuştur. Bazı ülkelerde siyasi partilerin faaliyetlerini düzenleyen yasalar çıkarılmış ve bunlar anayasalarda yer almaya başlamıştır.
Siyasi partilerin anayasa hukuku ile ilgili bazı özellikleri aşağıda belirtilmiştir.
Yapılarına göre siyasi partiler
Yapılarına göre, siyasi partiler iki kümeye ayrılabilir. Bir grup kadro partilerinden, diğeri ise kitle partilerinden oluşuyor.
a) Takım partileri
Personel partileri, küçük, zengin ve saygın bir grup veya klan tarafından kurulan bir siyasi organizasyon modelidir. Bu partiler, üye sayısından çok güçlü ve ünlü kişileri seçimlerde toplayan ve seçimlerde etkinliğini artıran partilerdir. Amerika Birleşik Devletleri'nde daha yaygındırlar. Bu tür partilerde merkezileşme ve örgütlenme çok zayıftır. Personel partileri genellikle seçimleri kazanmak için çalışan komiteler gibidir. Amaçları sadece seçim kazanmak olduğundan, faaliyetleri daha çok seçim zamanı ve meclis çalışmalarına odaklıdır. Kadro partileri disiplinden, hiyerarşiden ve merkezcilikten yoksundur. ABD dışındaki ülkelerde çok yaygın olmayan kadro partileri yerine kitle partileri var.
b) Kitle partileri
Seçmenlerini partiye üye yapmaya ve olabildiğince çok taraftar toplamaya çalışan partilerdir. Birincisi, kitle partileri şeklinde oluşturulan partiler sosyalist partilerdir. Daha sonra faşist ve komünist partiler aynı yapıya sahipti. Günümüzde genel olarak tüm partiler kitle partileri karakterini kazanmıştır.
Kitle partileri disiplinli bir parti içi yapıya sahiptir. Bu tür partiler, sadece seçim dönemindeki partiler değil, faaliyetlerini ivedilikle yürüten partilerdir. Kitle partilerinin en önemli özelliği, küçük kasabalardan merkeze kadar tüm ülkeyi kapsayan geniş ve hiyerarşik bir yapıya sahip olmalarıdır.
Disiplin açısından parti türleri
Taraflar disiplin açısından biri disiplinli diğeri özgür olmak üzere iki kümede toplanabilir.
a) Disiplinli taraflar.
Disiplinli denilen partilerde parti programına ve parti yöneticilerine belli bir yetki ve yetki verilir. Parti teşkilatında katı bir merkezcilik vardır. Parti emirlerine ve programlarına uyulmaması, partiden ihraç dahil olmak üzere yaptırımlara yol açar. Seçmenlerden partinin tartışmasız adaylarına oy vermeleri isteniyor. Parti grubu aracılığıyla parlamenterler partinin gösterdiği yönde oy kullanırlar. Birçok ülkede rejim parti disiplinine dayanmaktadır. Hatta milletvekilleri, halkın değil partinin temsilcisi olmuşlar ve partinin talimatlarına göre hareket eden temsilciler olmuşlardır.
Faşist ve komünist partiler disiplinli partiler oldukları için, disiplinli partilerde iç demokrat partiler de görev alabilirler.
b) Serbest partiler.
Parti disiplini zayıf olan partiler var. Üyelerini, üyelerini ve seçmenlerini her konuda ve durumda özgürleştiren partilere özgür partiler denir. Neredeyse hiç böyle parti yok. Günümüz partileri her zaman disiplinli partilerdir. Tarafların disiplin derecesi partiden partiye değişmektedir. Kısacası, katı parti disiplini, yumuşak parti disiplininden çeşitli şekillerde farklılık gösterir.
Homojenlik açısından siyasi partiler
Homojenlik açısından siyasi partiler iki kümeye ayrılabilir.
a) Tek tip partiler.
İdeoloji birliğinin hakim olduğu partiler homojen partilerdir. İdeolojik olarak yapılandırılmış bireysel partiler ve çok partili bir sistemdeki partiler, yüksek homojenliğe sahip partiler olma eğilimindedir.
b) Heterojen partiler.
İki partili sistemin hakim olduğu ülkelerde, bu partiler çok sayıda ve daha az homojendir. Heterojen partiler içinde parti içi bir taraftar var, örneğin partinin sağ ve sol kanadı. Heterojen partiler, tek partili sistemden çok partili sisteme geçen ülkelerde de bulunabilir. Farklı partiler rakiplerini içerir. Heterojen bir partiden yeni partiler doğar, bölünmeler meydana gelir. Bu tür partiler arasında, parti üyelerini değiştirmek yaygın bir durumdur.
