Devlet Biçimleri Nelerdir?
Hükümet biçimleri nelerdir? Devlet formları, görünüm ve yapı bakımından iki kümede gruplandırılabilir. Bunlardan biri “özel devletler”, diğeri “karışık devletler”.
Bireysel Devletler
Devletin tek bir devlet yapısına sahip olabilmesi için, devlet güçleri daha düşük veya daha yüksek olsun, başka bir devlet veya devletle paylaşılmamalıdır. Ülke-devlet ve ülkede yaşayan insanlar tek bir devletin egemenliğine maruz kalırlarsa ve iç ve dış egemenlik başka bir devlete aktarılmazsa, bir devletten bahsedilir. Türkiye, Fransa, İtalya gibi bir ülke, tek devlet yapısına sahip bir devlettir.
Merkezi yönetim ilkesi üzerine tek bir devlet düzenlenir. Bu devlet biçimi merkezciliğe ek olarak ademi merkeziyet ilkesinin uygulanmasına engel değildir. Ademi merkeziyetçiliğe büyük önem veren özerk ülkelerde, yerel kurumlara idari özerklik verilmektedir. Bu özerklik asla bağımsızlık düzeyine ulaşmaz.
Tek bir devlette, ülke sınırları içinde bir hukuk, yürütme gücü ve yargı birliğinin yanı sıra saf hukuk ve hukuk birliği vardır.
Bireysel devletler, ademi merkeziyetçilik, ademi merkeziyetçilik, iktidarın genişliği ve bölgeselleşme ilkelerine uygun olarak çeşitli biçimlerde örgütlenmiştir.
a) merkezci devletler
Bu gibi durumlarda, tüm yetki ve sorumluluklar yoğunlaşır. Merkezi idare tarafından verilen hizmetler, hem merkezdeki hem de illerdeki merkezi yetkililer tarafından yürütülmektedir. Merkezi yönetim demokrasi ilkesine saygı göstermez; halkın yönetişime katılımını da sınırlar. Merkezci tek devletlerde, mevzuat ve yargı yetkisi gibi yönetişim tek bir kaynaktan gelir. Merkezci devletlerin eksikliklerini ortadan kaldırmak için "otoriter genişlik" ilkesi de dahil edilmiştir. Taşra teşkilatlarında bulunan üst düzey merkezi hükümet yetkilileri karar verme ve belirli sorunları çözme yetkisine sahiptir.
1982 Anayasası uyarınca “il yönetişimi otoritenin genişliğine dayanmaktadır” (madde 126). Bu kuralın bir uygulaması olarak, valilerin, çeşitli hizmet alanlarında sınırlı olmasına rağmen, merkeze danışmadan kendiliğinden hareket etme kabiliyeti kanunla öngörülmüştür.
Gücün genişliği devletin merkeziyetçi özelliğini ihlal etmez.
Tek ve merkezci bir devlette liderlik dürüst olmalıdır. Anayasanın 123. maddesi idarenin bütünlüğü ilkesini içermektedir. Buna göre, "yönetim, kurumları ve sorumlulukları ile tek bir bütündür ve kanunla düzenlenir."
b) Merkezi olmayan tekil devletler
Uygulamada, ademi merkeziyetçilik iki şekilde kendini gösterir. Bunlardan biri “konum açısından”, diğeri “hizmet açısından” dır. Dünyadan gelenlere "yerel yönetimler" denir. Anayasa'ya göre, özel bölgesel idareler, belediyeler ve köyler yerel yönetimlerdir (Madde 127). Bunlar, ortak yerel ihtiyaçları karşılayan ve ortak karar vericiler tarafından seçilen kamu kurumlarıdır.
Hizmet yönünden, bunlara “organizasyon hizmet yönetimi” de denir. Hizmet kalitesi göz önüne alındığında, bazı hizmetler merkezi olmayan kuruluşlar olarak organize edilir ve genel yönetimden hariç tutulur. Örnekler arasında devlet kurumları olan meslek kuruluşları bulunmaktadır (Madde 135). Yerinden yönetim kurumlarının en önemli özelliği özerklikleri. Özerklik, ademi merkeziyet kurumlarının yönetim ve finans alanlarında serbestçe hareket edebileceğini göstermektedir. Bu anlamda özerklik bağımsızlık anlamına gelmez.
c) çok uluslu veya çok uluslu özel durumlar
Bireysel devletler de çok uluslu olabilir; Çin devletindeki gibi.
Bazı bireysel devletler, merkeziyetçilik ilkesinin uygulanmasını genişleterek, halklara veya bölgelere özerklik sağlayan çok bölgeli tek bir devlet yaratmaya başladı; İspanya'da olduğu gibi.
1978 Anayasası'nın kabul edilmesiyle, İspanya ulusun benzersizliğini tanıdı ve halklara özerklik verdi. Böylece, İspanya sadece tek devlet işlevini korumakla kalmadı, aynı zamanda bölgelere geniş bir özerklik kazandı.
İspanya devleti, İspanyol ulusunun benzersizliği, ortak bir vatanın bölünmez birliği ilkelerine dayanmaktadır. Anayasa, vatanın bir parçası olan ulusların ve bölgelerin özerkliğini tanır ve garanti eder.
İspanya federal bir devlet değildir; tek bir devlettir. Egemenlik sadece İspanyol halkına aittir. Uyrukların kaderlerini belirleme hakkı yoktur.
İspanya'daki merkezi veya bölgesel yetkililer arasındaki güç dağılımı ciddi bir sorundur. Devletin ve bölgelerin düzenleme alanları arasında bir anlaşmazlık ortaya çıktığında, sorun Anayasa Mahkemesi tarafından kararlaştırılır.
Karışık durumlar
Karışık devletler, birkaç devletin birleştirilmesiyle yaratılan devletlerin biçimleridir. Karma bir devlet şeklinde “kişisel birlik”, “gerçek birlik”, “konfederasyon” ve “federasyon” vardır. Bunlar arasında en çok uygulanan “federasyon” bugün. Kişisel birlik ve gerçek birlik şeklinde karışık devletler bugün meydana gelmemektedir.
a) Kişisel birlik
Şahsen, iki veya daha fazla devlet kralın kişiliğinde birleşir. Bu gibi durumlarda, her devlet kendi bireyselliğini ve varoluş durumunu korur; her biri bağımsız bir devlet olarak yönetiyor.
b) gerçek birlik
Aslında, iki veya daha fazla devlet kralın kişiliğinde birleşir. Her devlet iç egemenlik açısından bağımsızlığını korumasına rağmen, dış egemenlikleri açısından tek bir devlet gibi hareket ederler.
c) Konfederasyon
Konfederasyon, bağımsız devletler tarafından egemenliklerini korumak şartıyla, ortak çıkarlarını korumak ve üyelerine toplumu herhangi bir zamanda terk etme hakkı vermek amacıyla oluşturulan karışık bir devlet biçimidir. Devlet topluluğunda konfederasyonlar, her devlet kendi karakterini korumasına rağmen, konfederasyonun tek organı olan “diyetler topluluğuna” bazı dış güçlerini bıraktı. Diyet meclisi tarafından alınan kararların geçerli olması için, Konfederasyon üyesi olan devletler tarafından onaylanmalıdır Konfederasyon küçük birleşik bir millet gibidir İsviçre 1848'e kadar konfederasyon olarak kaldı.
d) federal devlet
Federal devlet, genel anayasaya göre ABD tarafından oluşturulan bir devlet türüdür. Federasyonu oluşturan devletlere "federal devletler" ve oluşturdukları devlete "federal devlet" denir. Federal devletler ve federal devletlerin bir anayasası var. Bir federal devletin ülke ve nüfusu, ülke ve federal devletlerin nüfusundan oluşur. Federal bir devlette yaşayan insanlar iki tür vatandaşlığa sahiptir. Bunlar bir federal devletin ve bir federal devletin vatandaşlarıdır. Devlet egemenliğinin iç kullanımı, federal devletler ile federal devlet arasında bölünür. Dış egemenlik kullanımı federal devlete aittir. Federal devletler gibi, federal bir devletin yasama, yürütme ve yargı organları vardır. Federal devletlerin federal devlet organlarıyla birleştirilme şekli federal anayasa tarafından belirlenir. Federal hükümetin yasama organı bir bütün olarak iki meclisten oluşur.
Bu meclislerden biri, federal devlet halkını nüfus temelinde temsil ederken, diğeri federal devletleri kural olarak eşitlik temelinde temsil eder. Hem federal hem de federal devletlerin tüzel kişiliği vardır. Federal devlet, federal devletler üzerindeki bir devlettir.
